Kırım – Son Haçlı Seferi

“Kırım – Son Haçlı Seferi”

Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere, Fransa ve Piemonte koalisyonu ile Rusya’yı karşı karşıya getiren Kırım Savaşı’nın devasa çapı ve yol açtığı büyük insan kaybı daha sonraki iki dünya savaşıyla gölgelenmiştir. Üçte ikisi Rus olmak üzere en az 750 bin askerin çarpışmalarda ya da hastalıklar yüzünden hayatını kaybettiği bu savaş, beraberinde getirdiği sivil kayıplar, katliamlar ve sürgünlerle ilk topyekûn savaştı.
Kırım Savaşı ayrıca yeni sanayi teknolojilerinin, modern tüfeklerin, buharlı gemilerin, demiryolu ve telgraf gibi yeni lojistik ve iletişim biçimlerinin devreye girdiği, savaş muhabirleri ve fotoğrafçıların doğrudan sahnede yer aldığı modern savaşın ilk örneğiydi.
Rusya üzerine çalışmalarıyla tanınan İngiliz tarihçisi Orlando Figes bu kitabında Kırım Savaşı’nı, yalnızca katılanlar üzerinde büyük etkiler yapan bir büyük güçler çarpışması olarak değil, ihmal edilen yanıyla bir din savaşı olarak da ele alıyor.

“Kırım – Son Haçlı Seferi”, Savaşın İngiliz, Fransız, Rus ve Osmanlı kaynaklarının yanı sıra unutulmuş askerlerin, hemşirelerin, gazetecilerin tanıklıklarına da dayanan etkileyici bir anlatımı.

Kırım Savaşı’nın devasa çapı ve yol açtığı muazzam insan kaybı iki dünya savaşıyla gölgede kalmış durumdadır. Günümüzde bize görece ufak bir savaş gibi görünür; kilise avlularındaki plaketler ve mezar taşları gibi neredeyse unutulmuştur. Savaşa katılmış olan ülkelerde (Rusya, Britanya, Fransa, İtalya’nın Piemonte-Sardinya bölgesi, sonradan Romanya ve Bulgaristan’ı oluşturacak toprakları da kapsayan Osmanlı İmparatorluğu) Kırım Savaşı’nın neyle ilgili olduğunu söyleyebilecek çok fazla insan yoktur. Oysa I. Dünya Savaşı’ndan önceki atalarımız için Kırım, 19. yüzyılın başta gelen çatışmasıydı, yaşamlarına damga vuran en önemli savaştı – tıpkı 20. yüzyılın dünya savaşlarının yaşamımızdaki başat tarihsel dönüm noktaları olması gibi.

Can kaybı muazzamdı; üçte ikisi Rus olmak üzere, en az 750 bin asker çarpışırken ya da hastalıklar yüzünden yaşamını yitirdi. Fransızlar yaklaşık 100 bin kayıp verirken, İngilizlerin kaybı bununla kıyaslanamayacak kadar küçük bir rakamla 20 bin dolayında kaldı; çünkü İngilizler çok daha az asker göndermişlerdi. (Kırım Savaşı’na katılan İngiliz asker ve bahriyeli sayısı toplam 310 bin Fransız mevcudunun yanında sadece 98 bindi.) Yine de Witchampton gibi küçük bir tarım beldesi için, beş sağlam erkeğin kaybedilişi ağır bir darbe oldu. İngiliz ordusunun yoğun biçimde asker topladığı İrlanda’nın Cork ilindeki Whitegate, Aghada ve Farsid yörelerinde erkek nüfusun neredeyse üçte biri Kırım Savaşı’nda öldü.

Sivil kayıpları hiç kimse hesaplamış değildir: Bombardıman kurbanları; kuşatılmış şehirlerde açlıktan ölen insanlar; orduların yaydığı hastalıklarla kırıma uğrayan nüfuslar; Kafkasya, Balkanlar ve Kırım’daki çarpışmalara eşlik eden katliamlarla ve örgütlü etnik temizlik kampanyalarıyla hepten yok edilen topluluklar. Bu ilk “topyekûn savaş”tı, çağımızın beraberinde sivil kayıpları ve insanlık trajedilerini de getiren savaşlarının bir 19. yüzyıl versiyonuydu.