Belleğin İzinde – Beyin, Zihin ve Geçmiş

Bellek üzerine çalışan en saygın araştırmacılardan psikoloji profesörü Daniel L. Schachter, insan belleğini anlamayı araştıran güncel nörobilimsel yaklaşımları akademik ve klinik bakış açısıyla kapsamlı bir biçimde inceliyor.

Bilimsel bulguların sağlam bir sentezinin yanı sıra konuyla ilgili sanat eserlerinin ilham verici bir derlemesini de sunan Schachter, insanın karmaşık bellek yaşantısını etkili bir biçimde tasvir ediyor. Ayrıca, aralarında yakın zamana dek bir ayrım yapılmayan farklı bellek türlerini inceleyerek ve vaka analizleriyle deneyler aracılığıyla belleğin gizemli işleyiş süreçlerini aydınlatarak bu alanla amatör ya da profesyonel olarak ilgilenen herkesin faydalanabileceği önemli bir rehber oluşturuyor.

Buna rağmen, belleğimizin çalışmadığı şu can sıkıcı anlar ya da tanıdığımız birinin belleğini kaybetmesi durumu dışında, çoğumuz yaptığımız ya da söylediğimiz hemen her şeyin bellek sistemlerimizin pürüzsüz ve etkin bir biçimde işlemesine bağlı olduğunun neredeyse hiç farkında değilizdir. Bir an için durun ve sadece basit bir işin gerçekleşmesinde –örneğin bir arkadaşınızla bir restoranda bir buluşma ayarlarken– bile neler olduğunu düşünün. İlk olarak, aklınıza arkadaşınızın adı ve telefon numarasının yanı sıra telefon edebilmek için gerekli olan bilgileri getirebilmelisiniz. Daha sonra telefonu açan kişinin arkadaşınız olduğunu anlayabilmek için ses belleğinizi kullanmalısınız. Bu süre boyunca, konuşmanın size düşen kısmını sürdürebilmek ve size söylenenleri anlayabilmek için sürekli olarak kelimelerin, seslerin, anlamların ve sözdizimine dair bilgilerin kayıtlı olduğu içsel bir sözlüğe başvurmak zorundasınız. Sohbetin bir noktasında, hangi restoranın iyi bir seçim olacağını belirlemek amacıyla, daha önceden gitmiş olduğunuz restoranlara ya da yeni restoran önerilerine dair anılarınızı gözden geçirmelisiniz. Arkadaşınızın kişiliğine dair ayrıntıları, özel ilgi alanlarını, seçilen mekânın onun için de uygun olmasını sağlayacak ve bir hoşnutsuzluk oluşmasını ya da anlaşmazlık çıkmasını engelleyecek ne varsa hepsini hatırlayabilmelisiniz. Daha sonra, fiziksel olarak buradan oraya nasıl gideceğinizi size anımsatan bilgi ve becerileri hatırlamalısınız. Son olarak, hayatınızda başka nelerin olup bittiğinin tamamen farkında olmalısınız ki bu buluşmayı başka bir planınızın olduğu bir güne ayarlamayın. Bu işler, bellekten bilgiyi geri çağırma sistemlerinin, en gelişmiş bilgisayarın bile görevi bizim kadar kolay ve etkili bir şekilde yapamamasına yol açacak kadar karmaşık işlemler gerçekleştirerek neredeyse mükemmel bir biçimde çalışmasını gerektirmesine rağmen, bu bellek işlemlerini doğal bir biçimde gerçekleştiririz. Şimdi benzer işlemleri hayatımızın her günü sayısız kez yerine getirmek için bu sistemlerden faydalandığımızı düşünün.

Biyolojik temelli diğer yetenekler gibi bellek de gündelik hayatın bu tarz taleplerine genel olarak iyi uyum sağlamıştır, çünkü doğal seçilimin baskısı karşısında sayısız kuşak boyunca evrim geçirmiştir. Yiyecek bulunan yerleri hatırlayabilen yem peşindeki bir hayvanın, belleği daha zayıf olan bir rakip karşısında hayatta kalma bakımından önemli bir üstünlüğü vardır; tehlikeli bir yırtıcının izlerini hızla fark eden bir orman hayvanının kaçma şansı, bu izleri tanımaya ilişkin işlemleri daha yavaş gerçekleştiren ya da bunu yapmada daha başarısız olan bir rakibe göre daha fazladır.