Orkestrasyon – Çalgılama ve Orkestralama Sanatı

“Orkestrasyon – Çalgılama ve Orkestralama Sanatı” sadece orkestrasyon teknik ve estetiğini değil, aynı zamanda bir partisyonu nasıl değerlendirip ondan nasıl zevk alınacağını öğrettiği için de akademisyenlere, profesyonel müzisyenlere ve müzikseverlere yardımcı olacak teorik ve pratik bir rehber kitabıdır.

Geçmişin ve günümüzün orkestra aletlerini bütün ayrıntılarıyla anlatan bu çalışma, orkestrasyon konusunu geleneksel ve modern tekniklerle eksiksiz bir şekilde ele alır. Öğrenciler tarafından tekrar orkestralanması amacıyla, tanınmış eserlerden hazırlanan 50 adet partiçel (yoğunlaştırılmış partisyon) egzersizlerinin yanı sıra örneğin yaylı çalgılar için çoksesli basışlar, doğuşkanlar, trombon glissandoları gibi karmaşık konular, uygulamalı örneklerle ve ilk defa bu kitapta açıklanan tekniklerle öğretilir. Elli adet partisyon ve yedi adet 20. yüzyıl bestesi alıntısının sistematik analizinde pek çok çalgılama ve orkestralama teknikleri anlatılmıştır. Kitabın sonunda ise, gereğinde çabuk başvuru yapılabilmesi için listeler hazırlanmış ve bu listelerde sıklıkla kullanılan çalgıların ses alanları, çalgı adlarının ve kullanılan müzik terminolojisinin Türkçe, İtalyanca, Almanca, İngilizce ve Fransızca karşılıkları verilmiştir.

Prof. Dr. Ertuğrul Sevsay Viyana Müzik ve Sahne Sanatları Üniversitesi’nde 25 yıldır orkestrasyon dersleri vermektedir. Bu konudaki bilgi ve çalışmalarının sonucunda orkestrasyon konusunu sadece besteci ve aranjörlerin değil, aynı zamanda orkestra şefleri ve tonmaysterlerin de yararlanabileceği boyutlara getirmiştir. Sevsay’ın ders, konferans ve seminerler verdiği düzinelerce uluslararası okuldan aldığı izlenimler, edindiği tecrübeler bu kapsamlı kitabın ortaya çıkmasında ve orkestrasyon alanındaki pedagojik eksiklerin giderilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Ses üretme yöntemleri

Keman ve viyola sol omuz üzerine yerleştirilir ve çeneyle sabit tutulur. Sol başparmak çalgıyı hafifçe sapından destekler. Öteki dört parmak tuşun üzerinde gerili olan tellerde arzu edilen notalara basar (veya, daha ileride göreceğimiz gibi, pizzicato, glissando gibi efektler yapar).

Viyolonsel ise oturan çalgıcının dizlerinin arasında tutulur. Sap kısmı çellistin sol omuzundan yukarıya doğru uzanır. Viyolonselin alt ucunda yere kadar uzayan ve aleti taşıyan, boyu ayarlanabilen pik denilen metal bir çubuk vardır. Kontrbasta da buna benzer boyu ayarlanabilir bir pik bulunur. Kontrbas, aletin sağında duran çalgıcı tarafından ayakta veya oturarak çalınır, alete sol dizle destek olunur.

Bütün bu aletlerde sağ el yayı tutar. Yayın tellere değme noktası normal çalışta tuşun alt ucu ile köprü arasında, tam ortadadır. Bu çalış şekline arco ya da col arco denir. Yay ile tel arasındaki temas noktası istenilen sese göre çok değişiklikler gösterir. Bunları daha ileride göreceğiz. Yay tellerin üzerine konduğunda tellerle tam 90 derecelik bir açı yapar. Açık ya da boş tel eşik ile köprü arasında tüm uzunluğuyla titreşir. Pizzicato gibi bazı özel ses üretim yöntemlerinde yay kullanılmaz. Kısa süreli pizzicato pasajlarında çalgıcı yayı sağ elinde tutmaya devam ederken telleri parmaklarıyla çeker. Daha uzun pasajlarda yay bırakılıp pizzicato çalınır.

Açık teller dışındaki notalar, parmakların tuş üzerinde belirli noktalara basıp telleri kısaltmasıyla elde edilir. Değişik notaların çalınması, tuş üzerinde belirli pozisyonlarda duran sol elin aşağı ya da yukarı kaydırılmasıyla sağlanır. Bu pozisyonlar birinci pozisyon, ikinci pozisyon, üçüncü pozisyon vb. diye adlandırılır.