Okuma Uğraşı

Bütün eserlerini yayımlamaya başladığımız değerli yazar ve çevirmen Akşit Göktürk, bu kitabında, metnin okur tarafından nasıl alımlandığını ve anlamlandırıldığını inceliyor; çağdaş dilbilim kuramlarından yararlanarak, metin ile okur arasında kurulan ilişkiyi çözümlüyor. “Alımlama Estetiği” konusunda Türkçede öncü bir çalışma niteliğindeki “Okuma Uğraşı”, yazın araştırmasını ve öğretimini katı kalıplardan kurtarmayı, yazının yaşamla içiçeliğini vurgulamayı amaçlayan bir yapıt.

Bir metnin yalnız sözcük düzeyinde değil, ses, tümce, tümceler bütünü düzeyinde de, bir dilsel birim, doğrudan doğruya belirttiği anlamın yanısıra, birçok başka anlamı da sezdirebilir. Metnin bütünü düzeyinde bu duruma çok yalınlaşarak bir örnek verelim: Joseph Conrad'ın Heart of Darkness adlı uzun öyküsünü, Kongo'nun içlerine serüvenli bir yolculuk, insan yüreğinin karanlığına bir yaklaşım, Avrupa sömürgeciliğinin uygarlık maskesi altındaki korkunç yüzü, yirminci yüzyılın insanının ahlâk yönünden çöküşü gibi değişik anlam doğrultularında okuyabiliriz. Her yazınsal metinde rastlanan bu anlamca çokdeğerliliğin saptanması, tek tek yazınsal metinlerin ne olduklarının bulgulanmasına çok yaramaz. Gerçekte önemli olan, bu değişik anlam alanlarının metinde hangi ilkelerle birbirine örüldüğü, değişik anlam boyutlarının kesişmesinden, iletişimde ne gibi bir etkinin doğduğudur. Dolayısıyla bugün yazınbilimde kesinlikle bilinen şey, yazınsal metinleri belirleyen özelliğin, onların türlerinden ya da içinde yer aldıkları metin öbeklerinden değil, her birinin öngördüğü kendine özgü iletişim konumundan çıkarılabileceğidir. Yalnız metnin biçimsel dış dokusuna, yüzeysel anlam ilişkilerine yönelik tanımlar, bir yerde yetersiz kalmaktadır.